Kasper Wieruski z Wieruszyc to zapomniany entuzjasta nowych prądów umysłowych epoki Odrodzenia. W czasie swojego krótkiego życia zgromadził pokaźny, jak na tamte czasy, księgozbiór, w którym znalazły się również dzieła Erazma z Rotterdamu. W bibliofilskich zainteresowaniach dorównywał znacznie bogatszemu marszałkowi nadwornemu Piotrowi Kmicie z Wiśnicza. O jego pasji do książek nigdy byśmy się nie dowiedzieli, gdyby oszczędny introligator nie użył wtórnie jego Karty na okładkę dzieła Jakuba Przyłuskiego.
Pochodził z rodziny Wieruskich herbu Drużyna (Szreniawa bez krzyża). Jego ojciec Wincenty był właścicielem dworu obronnego w Wieruszycach koło Łapanowa i kilku okolicznych wsi. W 1541 r. krótko sprawował urząd pisarza ziemskiego w grodzie krakowskim. W Krakowie na Stradomiu miał też własny dwór (dom).
Wincenty i jego żona Katarzyna mieli aż ośmioro dzieci - pięć córek i trzech synów. Kasper był najstarszym z synów. W 1551 r. związał się z dworem biskupa krakowskiego Andrzeja Zebrzydowskiego, zostając starostą jego zamku w Koziegłowach. Jego mecenas znany był ze swoich zainteresowań kulturą Odrodzenia i bliskiej współpracy z Zygmuntem Starym i królową Boną (był jej kapelanem). To właśnie zamożność i kontakty Zebrzydowskiego z humanistami z Polski i Europy (był m.in. uczniem Erazma z Rotterdamu) prawdopodobnie umożliwiły młodemu Wieruskiemu zgromadzenie co najmniej 62 ksiąg o tematyce religijnej, prawnej, filozoficznej i historycznej. Spis tych dzieł szczęśliwie zachował się na okładce „Statutów” Jakuba Przyłuskiego przechowywanych w Bibliotece Jagiellońskiej. Dzięki analizie Włodzimierza Budki, wybitnego historyka, archiwisty i bibliofila, wiemy, że księgozbiór Wieruskiego zawierał:
Jak widać, mimo, że Kasper czepiał się klamki biskupiej to interesował się nowinkami religijnymi, działalnością Marcina Lutra i twórczością Erazma z Rotterdamu. Był niewątpliwie osobą wykształconą, o szerokich horyzontach umysłowych. W przeciwieństwie jednak do swojego siostrzeńca Joachima Lubomirskiego, który przeszedł na kalwinizm, a kościół w nieodległej Tarnawie zamienił na zbór, Kasper pozostał wierny wyznaniu katolickiemu. Około 1570 r. poślubił Elżbietę, córkę Jana Płonikowskiego. Zmarł bezpotomnie ok 1578 r.
Po Kasprze Wieruskim, prócz biblioteki, pozostały dobra po rodzicach i bracie Janie, a mianowicie: połowa rodowych Wieruszyc, cz. Zbydniowa, Ubrzeż i dworek w Krakowie. Źródła milczą co stało się z jego księgozbiorem. Czy był przechowywany w dworze w Wieruszycach i z czasem został rozsprzedany przez członków rodziny? Czy uległ rozproszeniu, podobnie jak książki wspomnianego na wstępie Piotra Kmity? Na te pytania nie znamy odpowiedzi, ale historia Kaspra i jego książek dobrze świadczy o zainteresowaniach i poziomie umysłowym podbocheńskiej szlachty doby Renesansu.
Źródło:
W. Budka, Księgozbiór Kaspra Wieruskiego, Przegląd Biblioteczny IV, 1930, s. 54-57