Wieś Damienice położona jest na północny zachód od Bochni, z którą graniczy poprzez rzekę Rabę. Sąsiaduje z Cikowicami i Proszówkami, a od północy z Puszczą Niepołomicką. Z Bochni do Damienic najłatwiej dostać się poprzez most wiszący (tylko dla pieszych i rowerzystów), przez który biegnie wytyczony w 2011 r. szlak rowerowy Pierścień Solny "Salina Cracoviensis". Cicha i spokojna wieś ma swoją ciekawą przeszłość i mało znane, a godne uwagi postacie i wydarzenia.

W pradziejach i średniowieczu

Sąsiedztwo rzeki oraz dosyć urodzajne gleby, sprawiły, iż pierwsze osady ludzkie powstały na tym terenie już 2500 lat p.n.e, czyli blisko 4500 lat temu. Ludność, która tutaj przejściowo zamieszkiwała, należała do tzw. kultury ceramiki sznurowej. Archeolodzy nazwali ją tak ze względu na charakterystyczne naczynia gliniane ze śladami odciśniętego sznura. Ci pierwsi mieszkańcy tych terenów zajmowali się głównie pasterstwem, mieszkali w szałasach bądź ziemiankach, posługiwali się kamiennymi narzędziami, z których do czasów dzisiejszych zachowały się siekierki o łódeczkowatym kształcie. Kolejne grupy ludności osiedliły się na tym terenie we wczesnej epoce brązu i zaliczani są do tzw. kultury mierzanowickiej (2300 - 1600 p.n.e). Podobnie jak ich poprzednicy, wytwarzali naczynia, posługiwali się narzędziami z krzemienia i brązu, prowadzili hodowle zwierząt. Ślady ich pobytu w Damienicach archeolodzy odkryli na Podlesiu  w trakcie badań poprzedzających budowę autostrady A4.  

Stała jednak osada wiejska powstała tu w średniowieczu, w II poł. XIV wieku. Pierwsza wzmianka w źródłach pisanych o Damienicach pochodzi z 1387 r. Powód wymienienia Damienic (a właściwie Damianic - gdyż taka była pierwotna nazwa wsi) był bardzo prozaiczny. Otóż kmieć Jasionek z Damianic worał się w ziemie Grzegorza i Janka z Proszówek, za co ci pozwali go do sądu. Nazwa wsi jest osobowa, patronimiczna i pochodzi niewątpliwie od imienia Damian, który prawdopodobnie był założycielem pierwszej osady. Powstała ona zapewne znacznie wcześniej, gdyż nazwy patronimiczne wsi charakterystyczne są dla wieków XII-XIII. 

Pierwszym potwierdzonym w źródłach właścicielem wsi był rycerz Klemens z Drożojewic i Kurowa, pieczętujący się herbem Szreniawa (1388) r. Pobierał on czynsz pieniężny w wysokości 5 grzywien od dwóch kmieci i karczmarza, czerpał również pewne dochody z miejscowego młyna. W latach 1470-1480 wieś była już własnością rycerza Krezy, herbu Ostoja, który posiadał tutaj znaczny folwark. Wieś należała do parafii w Łapczycy, gdzie mieszkańcy i właściciele wsi składali plebanowi  dziesięcinę.

W czasach Oleśnickich i starostów niepołomickich

Przed 1517 r. Damienice weszły we władanie Jana Oleśnickiego, herbu Radwan, magnata a zarazem podżupka bocheńskiego. Kierując bocheńską kopalnią soli, rezydował głównie w wystawnym zamku żupnym w Bochni, gdzie przyjmował króla, szlachtę, urzędników i kupców. Chętnie jednak przyjeżdżał do pobliskich Damienic, gdzie wybudował własnym kosztem murowany dwór, a wokół założył 2 sady owocowe. Warto zauważyć, że we wnętrzach swej wiejskiej rezydencji "pan na Damianach" gościł wielu zacnych ludzi, m.in. wybitnego humanistę szwajcarskiego Joachima Vadiana, który w 1518 r. zwiedzał kopalnię bocheńską w towarzystwie Oleśnickiego. Jak wspomina ów Vadian

"Oleśnicki zabrał nas do swojej wsi Damiany, o żyznych polach, położonej nad brzegiem zasobnej w ryby rzeki i otoczonej zewsząd przepięknym lasem. Po przyjemnym spacerze w tym lesie, ponownie uraczył nas niezwykle wytwornym obiadem, godnym niemal Saliów, nie tyle z wykwintności dań, ile raczej dzięki swemu uprzejmemu i pełnemu zadziwiającej bezpośredniości sposobowi bycia". 

Ten ciekawy okres w historii wsi zamknęła śmierć Jana Oleśnickiego w 1540 r. Więcej o tym w artykule "Humaniści w damienickim dworze"

Po śmierci Oleśnickiego, Damienice przeszły w ręce jego synów: Łukasza, Marcina i Andrzeja, którzy w 1559 r. zamienili Damienice i Turów na wsie królewskie w starostwie bełskim. W ten sposób wieś stała się własnością królewską, którą król Zygmunt August włączył do starostwa niepołomickiego. 

Więcej informacji o wsi przynosi lustracja z 1564 r. We wsi było 5 kmieci i 7 zagrodników, karczma z rolami i folwark po Oleśnickich. Wspomniany wcześniej murowany dwór złożony był z "trzech gmachów", a w jego otoczeniu stał stary dom, piekarnia, browar i obora. Przy dworze mieszkała służba złożona z urzędnika, gospodyni, kucharki, pasterza, służącej. W otoczeniu dworu były dwa sady owocowe oraz pole na którym uprawiano chmiel na potrzeby browaru.

Od średniowiecza przez Damienice przebiegała ważna droga z Bochni do Niepołomic i Krakowa. Wielokrotnie przez Damienice przejeżdżały więc wozy kupieckie oraz orszaki królewskie - zwłaszcza Władysława Jagiełły i królowej Jadwigi. Przez Rabę przeprawiano się przez bród lub łodzią z przewoźnikiem. Przeprawa przez Rabę i przebieg drogi jest widoczna jeszcze na austriackiej mapie Miega z lat 1779-1783. 

Choć formalnie Damienice były własnością królewską, to jednak najczęściej pozostawały w rękach starostów niepołomickich ( Czuryłłów, Branickich, Lubomirskich) lub wielkorządców krakowskich (np. Witowskich w XVII w.). Po I rozbiorze Polski w 1772 r. wsie starostwa niepołomickiego stały się własnością Austriaków, którzy w Niepołomicach utworzyli kameralny urząd gospodarczy. Utrata niepodległości Polski w codziennym życiu mieszkańców wsi nie oznaczała jakiegoś szczególnego przełomu. Życie wsi biegło swoim normalnym rytmem, wyznaczanym bardziej przez pory roku i zajęcia rolnicze, niźli przez nowych właścicieli tych ziem - Austriaków.

Pod zaborami

W wieku XIX Damienice wchodzą w skład dominium niepołomickiego, zarządzanego przez austriacki kameralny urząd gospodarczy. Jeśli chodzi o przynależność administracyjną, to począwszy od 1782 r. wieś należała do cyrkułu bocheńskiego. Około 1880 r. we wsi było 94 domy i 540 mieszkańców. Włościanie posiadali 295 morgów gruntów ornych i 135 ogrodowych oraz 53 morgi pastwisk i 6 lasów. XIX stulecie to ciężki okres dla mieszkańców Damienic, nie tylko z powodu austriackiej niewoli, lecz także ze względu na powtarzające się klęski żywiołowe i epidemie. Wymieńmy tu choćby epidemie cholery z 1855, 1864, 1866 czy 1873 roku. Jeszcze tragiczniejsze w skutkach były powtarzające się powodzie spowodowane wylewami nieuregulowanej Raby, jak np. w 1903 r. 

Nie wiadomo czy mieszkańcy Damienic brali udział w jakichkolwiek ruchach narodowo-wyzwoleńczych w XIX w. Warto natomiast zauważyć, że kapliczka wzniesiona w 1863 r. przy drodze z Bochni do Niepołomic, wg tradycji miała zostać ufundowana dla przebłagania zbrodni chłopskich popełnionych w 1846 r. w czasie słynnej rzezi galicyjskiej. Być może jednak jej fundacja wiąże się z udziałem w powstaniu styczniowym. Okres autonomii galicyjskiej (po 1867 roku) wpłynął niewątpliwie korzystnie na rozwój życia gospodarczego i społecznego w rejonie Bochni. Pewne korzyści komunikacyjne odniosły również Damienice, położone przy ważnych drogach z Bochni do Niepołomic (droga kameralna) i z Bochni do Krakowa (linia kolejowa uruchomiona w 1856 r.)

Fundamentalnym osiągnięciem wsi było założenie własnej Szkoły Ludowej powstałej decyzją Rady Szkolnej Krajowej w 1899 r. 10 lat później rozpoczęła się budowa budynku szkolnego, który stanowi dziś północne skrzydło szkoły podstawowej.

Ciężkie warunki życia (przysłowiowa "nędza galicyjska") dotknęły mieszkańców wsi w sposób szczególny w latach I wojny światowej, a wielu damieniczan musiało przywdziać żołnierskie mundury i walczyć w armii austriackiej oraz Legionach Polskich. Szczególnie dotkliwe były straty poniesione przez wsie nadrabskie w 1914 r. W wyniku działań wojennych przetrzebiony został rekwizycjami rosyjskimi i austriackimi inwentarz, wsie ogołocono z zapasów żywności, wysadzony został most kolejowy na Rabie oraz część wałów przeciwpowodziowych. W 1913 r. zmianie uległa przynależność parafialna Damienic, które włączono do tworzącej się parafii w Cikowicach (ustanowionej ostatecznie w 1925 r.). W ten sposób znacznie skrócono drogę wiernych do kościoła.

W wolnej Polsce

W okresie międzywojennym (1918-1939) we wsi działy: Koło Młodzieży Ludowej z ruchomą biblioteką i Kółko Rolnicze, które we współpracy ze szkołą organizują dla mieszkańców wsi kursy dokształcające, przedstawienia teatralne, wieczornice, zabawy i zawody sportowe. Szczególnie okazale zaprezentowało się Koło Młodzieży w 1934 r. w uroczystościach 600. rocznicy koronacji króla Kazimierza Wielkiego w Bochni, składając pod pomnikiem wspaniały wieniec z napisem "Królowi chłopków Damienice".

Duża w tym zasługa długoletniego dyrektora szkoły i społecznika Jana Budysia. Mówiąc o życiu kulturalnym wsi, dodajmy, że w Damienicach urodził się w 1905 r. Józef Korpała, późniejszy doktor historii literatury i zasłużony bibliotekarz, działacz oświatowy i społeczny. Z ciekawszych wydarzeń tego okresu warto odnotować dwukrotny przejazd przez wieś prezydenta Polski Ignacego Mościckiego (1928 i 1929 rok), a także dwie, tragiczne w skutkach powodzie spowodowane wylewami rzeki Raby (1930 i 1934 rok). W ich wyniku część wsi została zniszczona wraz z domostwami i użytkami rolnymi.

Pod okupacją niemiecką

Tak jak wszędzie, szczególnie ciężkie chwile przeżywali mieszkańcy wsi w pierwszych dniach września 1939 r.  Ostatnie walki toczyły się na tym terenie do 9 września, kiedy to wycofujące się oddziały wojska polskiego zostały rozbite przez Niemców w lesie koło Stanisławic. W samych Damienicach żołnierze wermachtu zajęli budynek szkoły i urządzili w nim kwatery. W czasie okupacji w okolicach Damienic działały oddziałów partyzanckie, wspomagane przez miejscową ludność. Spośród wielu akcji zbrojnych największym echem odbiła się potyczka między partyzantami z oddziału AK Alojzego Świerkota "Rysia" a "kałmukami" pozostającymi na służbie hitlerowców. W wyniku strzelaniny przy przeprawie przez Rabę zginęło trzech żołnierzy SS, a ich towarzysze ścigając partyzantów bestialsko zamordowali zasłużonego dla ruchu oporu majora Jana Kaczmarczyka "Bacę" z Chodenic. Warto też dodać, że swoje życie za Ojczyznę oddali zamordowani w Katyniu i Charkowie pochodzący z Damienic: kpt. Leszek Wojas, syn byłego dyrektora szkoły oraz porucznik rezerwy Józef Pałkowski. Ich śmierć upamiętnia obelisk z tablicą oraz "dęby katyńskie" w centrum wsi. Piękną kartę w historii Damienic zapisał także Tomasz Jasiński, długoletni sołtys, uczestnik konspiracji i żołnierz Batalionów Chłopskich, a po wojnie działacz społeczny i inicjator wielu inwestycji budowalnych.

Od 1942 r. w Damienicach mieszkał Bolesław Kopiec. Był zatrudniony w charakterze ucznia w zakładzie fryzjerskim w Bochni. W grudniu 1942 roku wstąpił do AK w Bochni, gdzie pełnił funkcję referenta ideowego. 27 kwietnia 1943 został aresztowany i osadzony w obozie przejściowym w Krakowie. Staraniem organizacji konspiracyjnej został uwolniony, wrócił do Damienic, gdzie przez pół roku się ukrywał pod nazwiskiem Czechowicki i prowadził działalność konspiracyjną. Od 1944 roku pracował jako robotnik leśny w Nadleśnictwie Damienice i pracował przy ścinaniu drzew w Puszczy Niepołomickiej. Pod koniec 1944 roku został przeniesiony do Leśnictwa Baczków. Uczęszczał na tajne nauczanie i zdał egzamin z zakresu pierwszej klasy gimnazjalnej. 5 lutego 1945 powołany został przez komendanta AK na powiat Bochnia na referenta ideowego w oddziale partyzanckim „Szczerbiec", a następnie, do końca czerwca 1945 roku, w oddziale „Pogrom". Po amnestii w 1947 r. wstąpił do seminarium duchownego w Krakowie, a po otrzymaniu święceń kapłańskich przez wiele lat był oddanym i aktywnym wikariuszem i proboszczem w parafiach śląskich.

Po wojnie

Wyzwolenie Damienic i okolicznych wsi z niewoli niemieckiej nastąpiło 20 stycznia 1945 r., kiedy na ziemie te wkroczyły pierwsze patrole Armii Radzieckiej. Jak zapisano w kronice parafialnej "rozpoczęły się nowe rządy, które nieraz nie różniły się od poprzedniej okupacji, a zaczęła się druga, tym razem według dyrektyw z Moskwy". Okres powojenny w historii wsi to przede wszystkim czas wielu inwestycji budowlanych zmieniających oblicze wsi i ułatwiających życie codzienne jej mieszkańcom. Trzeba tu zwłaszcza wymienić budowę mostu wiszącego na Rabie (1958 r.) oraz rozbudowę szkoły podstawowej (1970 r.). Sąsiedztwo pobliskiej Bochni z wieloma zakładami przemysłowymi sprawia, że Damienice zatracają powoli swój rolniczy charakter, a większość mieszkańców łączą coraz ściślejsze związki z miastem.

Ważniejsza bibliografia:

• J. Paprota, Z dziejów wsi i szkoły w Damienicach, Damienice 1999
• Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, Kraków 1985, cz. I, z. 3, s. 497-498
• A. Smaroń, Dwie najstarsze relacje o żupach krakowskich z XVI wieku, Studia i materiały do dziejów żup solnych w Polsce, T. 11, R. 1982, s. 117-157
• Lustracja województwa krakowskiego, 1564: Wyd. Jan Malecki, Tom 1, Warszawa 1962
• E-ncyklopedia, Historia Kościoła na Ślasku, hasło: ks. Kopiec Bolesław, https://silesia.edu.pl/index.php?title=Kopiec_Boles%25C5%2582aw&oldid=67219 (dostęp: 23.02.2019 r.)
• www.mapire.eu - internetowe mapy Imperium Habsburgów XVIII-XIX w.