Na prawym, wysokim brzegu Raby położona jest miejscowość Chełm - jedna z najstarszych i najciekawszych w regionie bocheńskim. Powstałe tu w ostatnich latach obiekty i organizowane widowiska historyczne pozwalają każdemu poznać ponad 800 lat tej niezwykłej miejscowości i parafii. Chełm i jego kościół to coś więcej niż tylko wiejska parafia - to Mała Ojczyzna z wielkimi tradycjami i śmiałymi dokonaniami współczesnych.
Pierwsze wzmianki o tej osadzie pochodzą z 1198 r., ale najstarsze ślady osadnictwa na pobliskim Grodzisku sięgają jeszcze czasów neolitu. Nic w tym dziwnego, bo owe grodzisko to wyjątkowe miejsce, o naturalnych walorach obronnych, z którego roztaczają się widoki na dolinę Raby i Pogórze. Naturalne miejsce schronienia spowodowało ciągłość osadniczą na tym miejscu od V tysiąclecia p.n.e. do czasów średniowiecza. W XII wieku osada chełmska musiała być już dobrze zagospodarowana, skoro komes Mikora z rodu Gryfitów nadał ją zakonowi Bożogrobców z Miechowa wraz z kościołem, przynależnymi do niego dziesięcinami, targiem oraz karczmą. Oprócz tego zakonnicy w czasach późniejszych pobierali cło w komorze celnej usytuowanej przy przeprawie przez Rabę. Parafią chełmską władali Bożogrobcy aż do roku 1838 r. Gród i kościół położone były przy prastarym trakcie handlowym biegnącym z Krakowa na Ruś i Węgry. Przez setki lat podróżni i karawny kupieckie ciągnęli tą drogą, nazywaną dziś Via Regia Antiqua, wioząc bursztyn, sól, sukna, węgierską miedź i wina, wschodnie tkaniny i egzotyczne przyprawy. Część z nich wystawiała może swoje towary na targu nad Rabą, stąd obecna nazwa wsi - Targowisko. Wielu zatrzymywało się na postój w karczmie zwanej "Turek".
W czasach Długosza parafia chełmska była jedną z większych i zamożniejszych w okolicy Bochni. Należały do niej wsie: Chełm, Targowisko, Moszczenica, Gierczyce, Siedlec, Łężkowice, Książnice, Grodkowice, Nieszkowice Małe i Wielkie, Biernaszowice, Dąbrowica, Grabina, Buczyna, Stradomka i Włostowice. Na przestrzeni wieków istniały tu ogółem trzy kościoły. Pierwszy kościół w Chełmie powstał jeszcze przed sprowadzeniem Bożogrobców (3 ćwierć XII w.) Drugi, drewniany kościół o cechach gotyckich wybudowano w 1412 r. Obecny pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela został wzniesiony w stylu barokowym przez Bożogrobców w latach 1738 - 1749. O dawnych właścicielach świadczą "podwójne" krzyże zwieńczające dach i sygnaturkę świątyni oraz zabytkową dzwonnicę. Przy wejściu do świątyni zachowała się tablica epitafijna zmarłego w 1641 r. Jan Innocentego Petrycego, doktora medycyny i filozofii, historiografa, poety i profesora Akademii Krakowskiej. Wewnątrz kościoła uwagę zwraca barokowy ołtarz główny wykonany w 1749 r. przez Piotra Korneckiego - snycerza i malarza z Gdowa, który kilkanaście lat później zmieni także wystrój fary bocheńskiej.
Zasługą Bożogrobców z Chełmu było również prowadzenie szkoły i szpitala (przytułku dla ubogich). Szkoła w Chełmie wzmiankowana jest po raz pierwszy w 1597 r., kiedy to nauczycielem był Jakub z Bogucic. Z kolei o szpitalu słyszmy w kronice parafialnej z r. 1728, ale niewątpliwie istniał on już wcześniej, co najmniej w wieku XVII.
Najcenniejsze eksponaty jakie pozostały po Stróżach Bożego Grobu w Chełmie są dziś zgromadzone w muzeum parafialnym, utworzonym w 1999 r. Są to m.in. unikatowe kroniki parafialne sięgające XVI w.(!), księgi parafialne prowadzone od XVII stulecia, inwentarze, plany, mapy, mszały, zabytkowe ornaty, szaty liturgiczne i wiele innych. W najbliższym sąsiedztwie kościoła warto zobaczyć cmentarz parafialny założony w 1819 r. z interesującymi nagrobkami oraz kwaterą wojskową z I wojny światowej.
Niezwykle zasłużoną postacią dla Chełmu i całej parafii był ks. proboszcz Tomasz Sandecki (1927 - 1971) Dzięki jego przedsiębiorczości i zamiłowaniu do nowinek technicznych jeszcze w okresie międzywojennym, w Chełmie założono cegielnię, młyn, doprowadzono prąd z zamontowanych tam turbin, zbudowano zbiornik z wodą na Grodzisku skąd doprowadzano ją grawitacyjnie do chełmskich domów. Wspierał też finansowo edukację chłopskich dzieci oraz uczył parafian nowoczesnych metod uprawy ziemi. W 1938 r. został posłem na Sejm, zaś za zasługi w pracy społecznej został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi.
6 września 1939 r. do Chełmu dotarły wojska niemieckie. W wyniku walk zginął jeden z polskich żołnierzy oraz mieszkaniec Siedlca. W ciężkich czasach okupacji ks. Sandecki wspierał mieszkańców oraz okolicznych partyzantów z AK, przez jakiś czas ukrywał też lotnika amerykańskiego samolotu, który został zestrzelony w czasie lotu z pomocą dla powstańców warszawskich.
W ostatnich kilkunastu latach, dzięki zaangażowaniu ks. Antoniego Tworka oraz władz Gminy Bochnia, w Chełmie otwarto wiejską Galerię malarstwa i sztuki oraz pole widokowe na Grodzisku (2004 r.) Od 1999 r., kiedy to w Chełmie uroczyście obchodzono 900 lecie Bożogrobców, organizowany jest piękny obrzęd poświęcenia i puszczania wianków na Rabie. Od 2011 r. na Grodzisku ma także miejsce Średniowieczne Spotkanie u Bożogrobców, w którym uczestniczą współczesne drużyny rycerskie i bractwa zakonne z całej Polski. Wymienione obiekty i ciekawe imprezy historyczne w połączeniu z pięknym położeniem na wzgórzach otoczonych przez rzekę Rabę, pozwalają zanurzyć się w ponad ośmiowiekowych dziejach tej niezwykłej miejscowości i parafii.
