Kościół św. Mikołaja i dzwonnica w Bochni na pocztówce z 1941 r.

Drewniane dzwonnice to nie rzadko małe arcydzieła sztuki ciesielskiej. Przed wiekami stały przy niemal każdym kościele parafialnym mieszcząc w sobie stare, piękne dzwony, które towarzyszyły życiu ludzi, zarówno w złych jak i dobrych chwilach. Narażone na ogień i ludzką głupotę, coraz częściej znikają z krajobrazu kulturowego okolic Bochni. Warto, więc może poznać ich dzieje i stan zachowania w powiecie bocheńskim.

dzwonnica przy kościele w Dębnie k. BrzeskaPierwsze przykościelne dzwonnice pojawiły się w Polsce już w średniowieczu. Budowano je przede wszystkim przy kościołach bezwieżowych. Aż do połowy XVII wieku służyły nie tylko do wieszania w nich kościelnych dzwonów, ale spełniały również rolę obronną. Dlatego nadawano im kształt murowanych lub drewnianych baszt obronnych o charakterystycznych dla tego rodzaju budowli lekko pochyłych ścianach i wieńczących je nadwieszonych izbicach o wysokich dachach namiotowych, a od początków wieku XVII także kopulastych lub baniastych hełmach. Taki przykład dzwonnicy znajdziemy przy kościele w Dębnie k. Brzeska, fundacji kasztelana krakowskiego Jakuba z Dębna. W naszym regionie najczęściej stawiano je jako drewniane obiekty wolnostojące po zachodniej stronie kościoła.

dzwonnica w Łapczycy przed pożaremPrzez setki lat dzwonnice i dzwony odgrywały ważną rolę w życiu człowieka. Dzwon był wiecznym zegarem odmierzającym upływ czasu w niezmiennych ramach dnia oraz kościelnego cyklu rocznego. Jego dźwięk rozbrzmiewający na „Anioł Pański”, witał i uświęcał każdy poranek, południe oraz zmierzch wieczoru. Wieścił dobre i złe nowiny, chwałę zwycięstw i grozę wojen, przejazdy dostojników i trwogę pożarów, narodziny człowieka i jego ostatnią drogę w czasie pogrzebu. Wierzono, że odstraszał także burze i chmury gradowe. Jego rolę najlepiej określa sentencja: „Żywych zwołuję, zmarłych opłakuję, gromy kruszę”. Podobne funkcje pełnił pewnie także dzwon z XVIII-wiecznej dzwonnicy w Łapczycy, która spłonęła 20 grudnia 2008 r. Jak większość tego typu obiektów na ziemi bocheńskiej, dzwonnica ta posiadała słupową konstrukcję zwieńczoną izbicą nakrytą wysokim daszkiem namiotowym. W jej wnętrzu zawieszony był gotycki dzwon, którego czas powstania budził spory (XIV czy XV wiek?), ale wiele wskazuje na to, że był to jeden z najstarszych dzwonów na bocheńszczyźnie. Na szczęście dzwonnica ta została odbudowana i chociaż nie jest już oryginalnym zabytkiem, to jednak wraz z kazimierzowskim kościołem oraz starymi nagrobkami wokół kościoła tworzy unikalny kompleks sakralny, położony malowniczo nad drogą Via regia antiqua.

Oprócz drewnianej dzwonnicy w Łapczycy, w powiecie bocheńskim zachowało się jeszcze osiem takich obiektów: w Bochni (zrekonstruowana), Brzeźnicy, Chronowie, Kamionnej, Krzyżanowicach, Łapanowie, Rajbrocie i Sobolowie.

dzwonnica w BochniSpośród nich najcenniejsza była dzwonnica bocheńska, którą zbudowano po pożarze miasta w 1561 r., a odnowiono może w 1609 r. przez Andrzeja Palicza, o czym wspomina napis na jednej z belek. Nie była to zresztą pierwsza dzwonnica w Bochni, skoro już w 1397 r. w mieście istniała instytucja dzwonników. Nie ulega wątpliwości, że bochnianie byli bardzo przywiązani do tego obiektu, który, oprócz kopalni soli, był swoistą wizytówką miasta. Pięknem bocheńskiej dzwonnicy zachwycali się liczni malarze, na czele z Janem Matejką i Napoleonem Ordą, którzy ją rysowali już w II poł. XIX w. Była też ulubionym motywem bocheńskich pocztówek, dzięki czemu znana była w całym kraju i zaliczano ją do najcenniejszych sakralnych zabytków drewnianych w Polsce. W tragicznym pożarze z 7 na 8 października 1987 r. dzwonnica doszczętnie spłonęła. Z tego powodu nie dało się jej odbudować, zachowując, choć część elementów konstrukcji, lecz podjęto decyzję o jej rekonstrukcji. Tego niełatwego zadania podjęli się z powodzeniem cieśle z Rozdziela pod kierunkiem mistrza Stanisława Parucha. Efekt tych prac był znakomity i nic dziwnego, że bocheński zabytek włączono do utworzonego w 2003 r. Szlaku Architektury Drewnianej w Małopolsce.

dzwonnica w OkulicachImponująca dzwonnica drewniana z XIX w., o wysokości 10 metrów, znajduje się przy kościele w Okulicach. Warto zwłaszcza zwrócić uwagę na ładną izbicę z symbolicznymi strzelnicami kluczowymi. We jej wnętrzu zawieszony jest dzwon z plakietką Dzieciątka Jezus odlany w 1648 r. Podobny, choć znacznie starszy, bo z 1510 r., pochodzi z XVII-wiecznej dzwonnicy w Sobolowie. Nieco młodsza (XVIII w.) jest drewniana dzwonnica w Łapanowie przy kościele św. Bartłomieja. To jeden z niewielu tego typu obiektów, który w ostatnich latach został gruntownie odnowiony. Z podobnego okresu pochodzi dzwonnica w Rajbrocie, wzniesiona pod koniec XVIII w. wraz z plebanią i spichlerzem.

Znacznie bliższa Bochni z racji położenia, ale i pochodzenia, jest dzwonnica przy kościele w Krzyżanowicach, konstrukcji słupowej, która wg zaginionej daty wzniesiona została w 1601 r. i przeniesiona z Bochni wraz z kościołem w 1794 r. W dzwonnicy tej, jeszcze na początku XX w., znajdować się miał dzwon o wydłużonym kształcie, który wykonał w 1541 r. Maciej, konwisarz bocheński. Obecny pochodzi z XVIII w. Ładną dzwonnicę drewnianą z XVIII w. znajdziemy w Brzeźnicy, po zachodniej stronie kościoła p.w. św. Stanisława Biskupa. Najmłodsze, i zbudowane nieco w innym stylu, są drewniane dzwonnice przy kościele w Kamionnej (z lat 30-tych XX w) oraz Chronowie (z 1960 r.)

Dodajmy na koniec, że te piękne i cenne zabytki wymagają dziś przede wszystkim dobrego zabezpieczenia przeciwpożarowego oraz stałej troski ludzi, po to, aby mogły służyć kolejnym pokoleniom mieszkańców ziemi bocheńskiej.