Janusz Paprota

Kategoria: Herby rycerstwa i szlachty ziemi bocheńskiej

Opublikowano: 03 listopad 2019

Odsłony: 5375

• Wiśnicz,
• Kurowscy,
• rycerstwo,
• Kmitowie
• szlachta
• herb

Śreniawa - Ród polski (...) bywali gniewliwi, wszakoż porządni myśliwi, a tego dokładali, że bywali na golenie chorzy... (Jan Długosz, Insignia)

Opisanie herbu

W polu czerwonym krzywaśń srebrna, na niej od czoła zaćwieczony krzyżyk kawalerski złoty. Hełm ukoronowany z labrami, z pokryciem czerwonym a podbiciem srebrnym. Klejnot: dwa rogi turze z czterema dzwoneczkami na każdym. W nowożytnej formie herbu klejnot w postaci dwóch trąb myśliwskich, a między nimi lew wyskakujący.

Najstarsze wizerunki herbu z XIV w. przedstawiają ową krzywaśń jako kulę (symbol dawnej władzy) lub część pastorału biskupiego. Już jednak w XV wieku  Krzywaśń opisywano jako symbol rzeki Szreniawy, w okolicy której były najstarsze posiadłości rodu. 

Podobieństwo Szreniawy do Drużyny, spowodowało, że niektórzy heraldycy uznają ich wspólne pochodzenie, inni uważają, że są to dwa oddzielne znaki i rody.

Zawołanie: Ocele, Śrzeniawa

Legenda herbowa: Jan Długosz podaje, że rycerz Przybysław Szreniawita, na górze wystawił sobie „okazały dwór”. Według podań, pewnej nocy ogromny ogier, którego Przybysław przed trzema laty sprzedał do stada pewnemu węgierskiemu panu, przyszedł do kasztelu, prowadząc ze sobą wielkie stado klaczy, wiodąc je nocami, aby nie dostrzeżono ucieczki. Przybysław otworzył wrota – notuje kronikarz – i całym stadem wzbogacony, na podziękowanie Panu Bogu, postawił kościół na górze. Na pamiątkę tego zdarzenia górę nazwał "Koniuszą". Według tradycji było to w XII w.

Herbowni na ziemi bocheńskiej

Kmitowie

Wywodzili się z Damianic w ziemi proszowickiej. Nabyli oni lub otrzymali Wiśnicz z nadania monarszego w I poł. XIV wieku. Ród Kmitów dostarczył państwu wielu wybitnych dostojników i polityków. Najwybitniejsi z nich to:

• Jan Kmita, starosta krakowski, który zginął w czasie zamieszek polsko-węgierskich w Krakowie w 1376     
• Piotr Kmita, wojewoda i kasztelan krakowski, bliski współpracownik królowej Jadwigi i króla Jagiełły
• Piotr III, wojewoda krakowski, współpracownik Kazimierza Jagiellończyka i Jana Olbrachta 
• Piotr V, wojewoda krakowski i marszałek wielki koronny, jeden z największych magnatów I poł. XVI wieku w Polsce.

Do połowy XVI wieku, do Kmitów należały liczne dobra skupione wokół zamku w Wiśniczu: 23 wsie dziedziczne, części dwu innych, 1 miasto (Lipnica Murowana) i 5 wsi królewskich. W rodzinnym Wiśniczu wybudowali i bogato uposażyli zamek oraz kościół parafialny. Ostatni z Kmitów, marszałek Piotr, otrzymał w 1523 r. z rąk cesarza tytuł hrabiego na Wiśniczu. Do tradycji i herbu Kmitów nawiązywali Lubomirscy, którzy weszli we władanie Wiśnicza w 1593 r. Choć byli herbu Drużyna zaczęli pisać się "Szreniawa bez krzyża".

Czytaj więcej w artykule Kmitowie z Wiśnicza

Kurowscy

Inni przedstawiciele Szreniawitów na tym terenie to rodzina Kurowskich. Klemens został dziedzicem Kurowa przed rokiem 1392. Od nazwy wsi przyjął nazwisko Kurowski, co potwierdza, że tu właśnie była jego główna siedziba. W podbocheńskim Kurowie urodził się prawdopodobnie jego syn Mikołaj, późniejszy arcybiskup gnieźnieński i bliski doradca króla Władysława Jagiełły. Po jego śmierci Kurów oraz części Damienic, Dołuszyc, Gawłowa, Kamionny i Słomki przeszły w ręce brata Piotra Kurowskiego, kasztelana lubelskiego. 

Czytaj więcej w artykule: Dole i niedole Kurowskich z Kurowa

Kuropatwowie z Łańcuchowa

Pod koniec XV w. przejściowo władali Gawłowem i Słomką

Wybrana ikonografia

• Dzwon przy kościele parafialnym w Starym Wiśniczu z herbem Szreniawa i inicjałami fundatora PK - Piotr Kmita. 

  

• Ekslibris na księdze Piotra Kmity z Wiśnicza w zbiorach Muzeum im. St. Fischera w Bochni

  

• Płyta nagrobna wojewody krakowskiego Piotra Kmity w katedrze wawelskiej

Ciekawostki

W bitwie pod Grunwaldem walczyły dwie chorągwie pod znakiem Szreniawy - jedna dowodzona przez Mikołaja Kmitę z Wiśnicza, druga wystawiona przez arcybiskupa Mikołaja Kurowskiego

Literatura

• J. Szymański, Herbarz średniowiecznego rycerstwa polskiego, Warszawa 1993
• J. Szymański, Herbarz rycerstwa polskiego z XVI wieku, Warszawa 2001
• R. Trawka, Kmitowie. Studium kariery politycznej i społecznej w późnośredniowiecznej Polsce, Kraków 2005
• S. Sroka, Rodzina Kurowskich w XIV - XV w. Ze studiów nad dziejami możnowładztwa małopolskiego w Średniowieczu, Kraków 1990
• S. Mateszew, Osadnictwo i stosunki własnościowe do końca XV w., Bochnia. Dzieje miasta i regionu, pod red. F. Kiryka i Z. Ruty, Kraków 1980

Janusz Paprota

Kategoria: Herby rycerstwa i szlachty ziemi bocheńskiej

Opublikowano: 28 wrzesień 2019

Odsłony: 3667

Drużyna - Ród polski, skłonny do rozlewu krwi, oskarżony o śmierć świętego Stanisława (Jan Długosz, Insignia, 26)

Opisanie herbu

W polu czerwonym krzywaśń srebrna w prawo. W XVI wieku pełna forma herbu miała hełm z koroną i labrami oraz klejnot - dwie trąby myśliwskie z dzwoneczkami, między którymi lew wyskakujący. 

W ciągu XVI w. herb utożsamił się ze Szreniawą, zmieniając jedynie nazwę, być może dlatego, że Jan Długosz obciążył współrodowców winą za zabicie Św. Stanisława lub wskutek awansu Lubomirskich i odwoływania się przez nich do tradycji i historii Kmitów z Wiśnicza

Czytaj więcej: Drużyna

Janusz Paprota

Kategoria: Herby rycerstwa i szlachty ziemi bocheńskiej

Opublikowano: 05 październik 2019

Odsłony: 4860

• rycerstwo,
• szlachta
• herb

Opisanie herbu

W polu czerwonym chorągiew kościelna złota o trzech strefach z krzyżykiem tejże barwy na szczycie. W czasach nowożytnych herb posiadał hełm z koroną i labrami czerwonymi z podbiciem złotym oraz klejnot - trzy pióra strusie.

Zawołanie: Radwan, Kaja

Legenda herbowa: Podczas wojny Bolesława Śmiałego z Rusią, wysłany na podjazd z niewielkim oddziałem rotmistrz Radwan, przypadkiem natrafił na obóz nieprzyjaciół. W czasie potyczki Rusini rozproszyli garstkę Polaków i odebrali im sztandar. Radwan, chcąc swoich żołnierzy podnieść na duchu, skoczył do pobliskiego kościoła, skąd wziąwszy chorągiew, ponownie zebrał rycerzy i uderzył na wroga. Rusini myśląc, że nadeszły posiłki na pomoc Polakom, zaczęli pierzchać. Natomiast dzielny rotmistrz otrzymał herb z kościelną chorągwią.

Herbowni na ziemi bocheńskiej

Cikowscy

Co najmniej od 1398 r. swoje części w Cikowicach mieli bracia Jasiek i Sędek h. Radwan. Od 1408 r. Piotr z Cikowic, który w 1418 r sprzedaje za 200 grzywien Janowi z Tarnowa wojewodzie krakowskiemu całą część swego dziedzictwa w Cikowicach. Po sprzedaniu swej dziedziny Piotr nadal pisał się z Cikowic, podobnie jego s. Mikołaj i dalsi potomkowie, przyjmując na stałe nazwisko Cikowski, choć posiadali inne wsie w powiecie bocheńskim: Dziewin, Mikluszowice i cz. Drwini. W 1499 r. bracia Cikowscy odsprzedali te dobra za 1300 grzywien królowi Janowi Olbrachtowi, który włączył je do dóbr starostwa niepołomickiego. Przedstawiciele Cikowskich w XVI w. (Mikołaj, Jan, Stanisław) dzierżyli wójtostwo bocheńskie i doszli do znaczących urzędów w państwie. W czasie pobytu w Bochni zamieszkiwali w okazałym dworze wójtowskim i ograniczali działalność rady miasta. 

Książniccy 

Jednowioskowi właściciele Książnic w XV wieku. W 1468 Piotr z Książnic pozwał szl. Piotra Goździa z Łapczycy o to, że z 4 towarzyszami równego sobie stanu i z 6 towarzyszami niższego stanu naszedł jego dom w Książnicach., rozbił bramę i dwoje wrót do sieni i cztery wrota do izb i zabrał miecz srebrem zdobiony, oraz czepek ozdobiony 20 paciorkami pereł, wszystko wart. 150 grz.

Dybacze-Czuryłowie z Siedlca

Pochodzili z Wygnanowic w Ziemi Lubelskiej. Około 1438 r. Michał i Piotr Dybacze dostali od króla Władysława III w dzierżawę starostwo niepołomickie, do którego przynależąła m.in. królewska wieś Siedlec. To właśnie Siedlec i tamtejszy dwór na ponad 100 alt stały się właściwie ich nową siedzibą rodową. W 1479 r. Michał Dybacz był dworzaninem królewskim i przyjął nowe nazwisko - Czuryłło. Jego bratanek, też Michał (1476-1516), był starostą niepołomickim, łowczym krakowskim,, burgrabią krakowskim i karbarzem w żupie bocheńskiej. Spośród jego pięciu synów największą karierę zrobił Stanisław z Książnic (1488-1552). Ostatnim przedstawicielem rodu był Marcin Czuryłło zmarły bezpotomnie w 1563 r.

Oleśniccy

Przedstawicielem tego rodu na ziemi bocheńskiej był Jan, podżupek bocheński, mylnie zaliczany przez niektórych historyków do herbu Dębno. Osiadł w Bochni na początku XVI w. i zaczął robić karierę w żupie. Przed rokiem 1517 nabył pobliską wieś Damienice, gdzie wybudował murowany dwór "kamienicę", w którym gościł m.in. słynnego humanistę ze Szwajcarii Joachima Wadiana. Skutecznie powiększał swój majątek, tak, że przed swą śmiercią  zgromadził 4 całe wsie, 7 wsi niemal w całości, 5 części wsi oraz dobra królewskie. Po śmierci Oleśnickiego w 1540 r., Damienice przeszły w ręce jego synów: Łukasza, Marcina i Andrzeja, którzy w 1559 r. oddali Damienice i przysiółek Turów królowi Zygmuntowi Augustowi w zamian za wsie królewskie w starostwie bełskim. 

Ikonografia

Pieczęć podsędka krakowskiego Piotra z Cikowic (1443 r.)

Ciekawostki

Michał Dybacz z Siedlca wziął udział w wyprawie warneńskiej króla Władysława, od którego za zasługi otrzymał zapis 200 grzywien. W przeciwieństwie do swojego dobrodzieja, przeżył bitwę pod Warną i szczęśliwie powrócił do kraju. 

Florian Czuryłło, duchowny i dobrze wykształcony za granicą, przez wiele lat był sekretarzem królowej Bony.

Wójtowie bocheńscy z rodziny Cikowskich: Mikołaj, Jan i Stanisław byli propagatorami wyznań reformacyjnych w mieście. Szczególnie Stanisław Cikowski, kasztelan biecki i wójt bocheński do 1576 r., który z nowymi prądami religijnymi zaznajomił się w czasie podróży po Europie i zdobył wykształcenie u księcia pruskiego Albrechta Hohenzollerna. Podobnie jak wielu innych, przeszedł drogę od luteranizmu, przez kalwinizm do arianizmu. Uważano go za jednego z głównych przywódców ruchu antytrynitarzy w Małopolsce.

Literatura:

• J. Szymański, Herbarz średniowiecznego rycerstwa polskiego, Warszawa 1993
• J. Szymański, Herbarz rycerstwa polskiego z XVI wieku, Warszawa 2001
• Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, hasła: Cikowice, Mikluszowice
• F. Sikora, Dybacze-Czuryłowie herbu Radwan w XV-XVI wieku, Patientia et tempus, Kraków 1999, s. 173-193
• S. Mateszew, Osadnictwo i stosunki własnościowe do końca XV w., Bochnia. Dzieje miasta i regionu, pod red. F. Kiryka i Z. Ruty, Kraków 1980

Janusz Paprota

Kategoria: Herby rycerstwa i szlachty ziemi bocheńskiej

Opublikowano: 28 wrzesień 2019

Odsłony: 221

Opisanie herbu

Wspięty Gryf na czerwonej tarczy. Gryf jest srebrny, jego dziób, język i szpony - złote. W czasach Rzeczpospolitej Obojga Narodów herb posiadał koronę oraz klejnot złożony z połowy orła ze złotą trąbą

Zawołanie:

„Świeboda”(Swoboda), ale niektóre rodziny używały dość zagadkowego i oryginalnego -  „Po trzy na gałąź”.

Herbowni na ziemi bocheńskiej

Giedczyccy z Giedczyc (Gierczyc), Chronowscy z Chronowa, Gożdziowie z Łapczycy (XIV - XV w.), Myszkowie z Nieprześni i Zawady (XIV - XV w.), 

Ciekawostki

Świętosław h. Gryf z Krzyżanowic uczestniczył prawdopodobnie w bitwie pod Bogucicami 2 maja 1285 r., w której wojska księcia krakowskiego Leszka Czarnego, wspomagane przez oddziały węgierskie, pokonały oddziały księcia mazowiecko-czerskiego Konrada II. Rok później za zasługi w walce z Konradem Czerskim, otrzymał od Leszka Czarnego szereg przywilejów dla swojej wsi.